سپاس خدایی را که ذاکرانش را از یاد نمیبرد و جویندگان درگاهش را ناامید نمیکند و کسی را که بر او توکل کند به دیگری واگذار نمیکند. او پشتوانهی ماست هر جا که چارهها بریده شد و امید و مأوای ماست هنگامی که از اعمال خویش دل خوشی نداریم و اوست که در تنگناهای روزگار گره از کارمان میگشاید. درود و سلام فراوان خداوند بر بهترین بندهی او خاتم پیامبران محمد مصطفی باد.
خداوند متعال در قرآن مجید میفرماید:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْرًا کَثِیرًا* وَسَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَأَصِیلاً» [احزاب: ۴۱، ۴۲].
ای مؤمنان! بسیار خدای را یاد کنید (و هرگز او را فراموش ننمائید). و بامدادان و شامگاهان (و در همه وقت و آن) به تسبیح و تقدیس او بپردازید.
امر به ذکر فراوان خداوند در بسیاری از آیات آمده است. حضرت عایشەی صدیقە -رضی اللە عنها- میفرماید: پیامبر اکرم (ص) خدا را در همهی حالات یاد میکرد. شخصی نزد رسول خدا (ص) آمد و گفت:ای رسول خدا مسایل اسلامی برای من فزونی یافته است چیزی یادم ده که آن را عمل کنم. و در روایتی آمده است: مسایل و احکام اسلامی بر ما زیاد شده است راه جامعی نشانمان ده تا به آن عمل کنیم. فرمود: همواره ذکر خدا را بر زبان داشته باش [ترمذی و احمد].
ذکر بالاترین اعمال است؛ برادرانم در کوران حوادث ناگواری که بر میهن عزیز ما میگذرد و دشواری و مشکلاتی که کودتای ظالمانه برای امت ما ایجاد کرده است، باید به یاد آوریم که نخستین هدف اخوان المسلمین تربیت انسانها، بازسازی معنویت، تقویت اخلاق و گسترش جوانمردی در درون امت است. اخوان بر این باورند که اینها نخستین پایههای پیشرفت امتها و ملتها هستند و تنها راه رسیدن به این مهم پیمودن راهی است که نخستین دعوتگر اسلام محمد مصطفی آغاز کرده است؛ زنده کردن جانها و رساندن انسان به پروردگار جهانیان از راه بهترین اعمال یعنی ذکر. خود در این باره میفرماید: «أَلاَ أُنَبِّئُکُمْ بِخَیْرِ أَعْمَالِکُمْ، وَأَزْکَاهَا عِنْدَ مَلِیکِکُمْ، وَأَرْفَعِهَا فی دَرَجَاتِکُمْ، وَخَیْرٌ لَکُمْ مِنْ إِنْفَاقِ الذَّهَبِ وَالْوَرِقِ، وَخَیْرٌ لَکُمْ مِنْ أَنْ تَلْقَوْا عَدُوَّکُمْ فَتَضْرِبُوا أَعْنَاقَهُمْ وَیَضْرِبُوا أَعْنَاقَکُمْ»، قَالُوا: بَلَى. قَالَ: «ذِکْرُ اللَّهِ تَعَالَى» آیا به شما خبر دهم که بهترین اعمال و پاکترین آن نزد پروردگار متعال که دارای بالاترین درجه است کدام است؟ آیا میخواهید بدانید چه چیزی برای شما از بخشش طلا و نقره بهتر است؟ حتی از جهاد در راه خدا و رویارویی با دشمنی که گردن او را میزنید و او گردن شما را میزند بهتر است؟ گفتند: آری ای رسول خدا. فرمود: ذکر خداوند. [ترمذی]. متعال. [ترمذی]. پیامبر اسلام همچنین ذکر فراوان را باعث نجات و رستگاری میداند و در جایی میفرماید: «سَبَقَ الْمُفْرِدُونَ» قَالُوا: وَمَا الْمُفْرِدُونَ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «الْمُسْتَهْتَرُونَ فِی ذِکْرِ اللَّهِ یَضَعُ الذِّکْرُ عَنْهُمْ أَثْقَالَهُمْ، فَیَأْتُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ خِفَافًا» خلوتگزیدگان پیشی گرفتند. پرسیدند: آنان چه کسانی هستندای رسول خدا؟ فرمود: کسانی که مشتاق ذکر خدا هستند؛ ذکر در روز قیامت گناهانشان را از دوششان برمیدارد و سبکبال در محشر حاضر میشوند. [ترمذی].
والذکر أعظم باب أنت داخله لله فاجعل له الأنفاس حراسا
ذکر بالاترین دری است که در آن داخل میشوی به خاطر خدا لحظات را نگهبان آن بگمار [از لحظات برای ذکر کردن استفاده کن].
در حدیث دیگری آمده است: «کسی که خدا را در خلوت یاد کند و چشمانش پر از اشک شود» یکی از هفت گروهی است که در روز قیامت در زیر سایهی خداوند جای میگیرد روزی که سایهای جز سایهی او وجود ندارد. [متفق علیه].
ذکر معنای گستردهای دارد که بسیاری از عبادات را در برمیگیرد؛ قتاده میفرماید: مردم در بازار خرید و فروش میکردند اما هرگاه حقی از حقوق خداوند در میان میآمد، داد و ستد و خرید و فروش آنان از یاد خدا بازنمیداشت تا اینکه حق خدا را ادا میکردند. [بخاری]. به همین خاطر تمام زندگی ما گسترهی یاد خداست و باید در هر عمل و فعالیت نیت را برای خدا خالص کنیم.
نیاز ما به ذکر فراوان: ما در رویارویی با دشواریهایی که بر ما عارض میشود به قدرت قلبی نیازمندیم؛ ما در رویکردمان برای سرنگونی این کودتای ظالمانه و برای به دست آوردن آزادی با ساز و کارهای مسالمتآمیزی که در اختیار داریم و هیچگاه از آن عدول نمیکنیم، به ذکر نیاز فراوان داریم. زیرا یاد خدا باعث حیات قلب و ترک آن باعث سنگدلی و مرگ وجدان میشود. پیامبر اکرم فرموده است: «مَثَلُ الَّذِی یَذْکُرُ رَبَّهُ وَالَّذِی لاَ یَذْکُرُ مَثَلُ الْحَیِّ وَالْمَیِّت». کسی که خدا را یاد میکند و کسی که یاد نمیکند، به زنده و مرده میمانند. [متفق علیه]. زیرا قلب مؤمن شدیدا از ذکر تأثیر میپذیرد:
«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ». [أنفال: ۲]
مؤمنان، تنها کسانی هستند که هر وقت نام خدا برده شود، دلهایشان هراسان میگردد (و در انجام نیکیها و خوبیها بیشتر میکوشند).
ذکر تنها راه آرامش دلهاست و خداوند متعال میفرماید:
«الَّذِینَ آَمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» [رعد: ۲۸]
آن کسانی که ایمان میآورند و دلهایشان با یاد خدا سکون و آرامش پیدا میکند. هان! دلها با یاد خدا آرام میگیرند (و از تذکّر عظمت و قدرت خدا و انجام عبادت و کسب رضای یزدان اطمینان پیدا میکنند).
ما در جهاد مسالمتآمیزمان چقدر به این آرامش نیاز داریم به همین خاطر هیچ چیزی نباید مؤمن را از ذکر خدا بازدارد از بین مؤمنان کسانی هستند که:
«رِجَالٌ لَا تُلْهِیهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِیتَاءِ الزَّکَاةِ». [نور: ۳۷].
مردانی که بازرگانی و معاملهای، آنان را از یاد خدا و خواندن نماز و دادن زکات غافل نمیسازد. از روزی میترسند که دلها و چشمها در آن دگرگون و پریشان میگردد.
ذکر خدا انسان خطاکار را به راه راست بازمیگرداند و باعث میشود خیلی زود به حق روی آورد:
«وَالَّذِینَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ» [آل عمران: ۱۳۵].
و کسانی که چون دچار گناه (کبیرهای) شدند، یا (با انجام گناه صغیرهای) بر خویشتن ستم کردند، به یاد خدا میافتند (و وعده و وعید و عقاب و ثواب و جلالت و عظمت او را پیش چشم میدارند و پشیمان میگردند) و آمرزش گناهانشان را خواستار میشوند.
به همین خاطر است که همواره به نفس بازمیگردیم تا مطمئن شویم که در راه حق گام برمیداریم و از آن منحرف نمیشویم و فریب هیچ راه دیگری را نمیخوریم. یاد خدا باعث میشود بنده سزاوار همراهی خداوند شود زیرا در قرآن میخوانیم: «فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ» و پیامبر اکرم (ص) نیز در حدیث قدسی میفرماید: «أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِی بِی، وَأَنَا مَعَهُ حِینَ یَذْکُرُنِی، إِنْ ذَکَرَنِی فِی نَفْسِهِ ذَکَرْتُهُ فِی نَفْسِی، وَإِنْ ذَکَرَنِی فِی مَلإٍ ذَکَرْتُهُ فِی مَلإٍ هُمْ خَیْرٌ مِنْهُمْ» پروردگار متعال میفرماید: من همانم که بندهام دربارهی من میاندیشد؛ من با او هستم هنگامی که مرا یاد کند، اگر مرا در دل خود یاد کند من هم او را نزد خود یاد خواهم کرد، اگر مرا در جمعی یاد کند من هم او را در جمعی بهتر از آن یاد خواهم کرد. [مسلم]. این همراهی یعنی نزدیکی و دوستی و محبت و توفیق و یاری و چه فضیلتی بزرگتر از آن. اگر طبیعت ستمکاران یاری دادن همدیگر است، حقیقت ایمان میطلبد که مؤمن به منبع حقیقی قدرت که الله متعال است متکی باشد. دقت کنید که ذکر و یاد خداوند متعال چه فتح و پیروزی و قدرت و نصرتی را میتواند با خود داشته باشد.
کوتاهی در یاد خدا باعث سنگدلی انسان میشود و سپس راه به سستی و گمراهی میبرد؛ خداوند متعال میفرماید:
«... فَوَیْلٌ لِلْقَاسِیَةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِکْرِ اللَّهِ أُولَئِکَ فِی ضَلَالٍ مُبِینٍ» [زمر: ۲۲].
وای بر کسانی که دلهای سنگینی دارند و یاد خدا بدانها راه نمییابد (و قرآن یزدان در آنها اثر نمیگذارد!). آنان واقعاً به گمراهی و سرگشتگی آشکاری دچارند.
پیامبر اسلام نیز میفرماید: «لاَ تُکْثِرُوا الْکَلاَمَ بِغَیْرِ ذِکْرِ اللَّهِ؛ فَإِنَّ کَثْرَةَ الْکَلاَمِ بِغَیْرِ ذِکْرِ اللَّهِ قَسْوَةٌ لِلْقَلْبِ، وَإِنَّ أَبْعَدَ النَّاسِ مِنَ اللَّهِ الْقَلْبُ الْقَاسِی» در سخنانی که خالی از ذکر و یاد خداوند باشد زیادهروی مکنید زیرا سخن زیادی که از ذکر خدا خالی باشد قسوت قلب میآورد و کسی که قلبش سخت شود بیش از همه از خدا دور میشود. [ترمذی].
به همین خاطر شیطان آزمند است که بنده به یاد غیر خدا مشغول شود تا بتواند را به سمت نابودی راهنمایی کند: «اسْتَحْوَذَ عَلَیْهِمُ الشَّیْطَانُ فَأَنْسَاهُمْ ذِکْرَ اللَّهِ». [مجادلة: ۱۹]. اهریمن بر آنان چیره گشته است (و با وسوسههای خود ایشان را از راستای راه بدر کرده است) و یاد خدا را از خاطرشان برده است.
همچنین میفرماید: «وَمَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمَنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ» [زخرف: ۳۶].
هر کس از یاد خدا غافل و روگردان شود، اهریمنی را مأمور او میسازیم، و چنین اهریمنی همواره همدم وی میگردد (و گمراه و سرگشتهاش میسازد).
اینجاست که معمولاً در صفوف ستمکرانی که دلهای سنگینی دارند و با یاد خدا و حقیقتی که فرو فرستاده است آرام نمیشوند، آشفتگی و سردگمی مشاهده میشود. به برکت ذکر است که با شجاعت به نبرد با مشکلات میرویم و بر آن چیره میشویم و از این رو ذکر باعث نجات مسلمان راستین و پایمردی او در رویارویی با دشواریها میشود. کسی که خدا را به یاد دارد میداند که هر چیزی به امر الهی انجام میگیرد از این رو دلش سرشار از هیبت و شکوه خداوند میشود. این است که از آشکار کردن حق شکی به دل راه نمیدهد و از همین رهیافت بود که خداوند به موسی و هارون دستور داد که به دربار فرعون بروند:
«اذْهَبْ أَنْتَ وَأَخُوکَ بِآَیَاتِی وَلَا تَنِیَا فِی ذِکْرِی». [طه: ۴۲].
تو و برادرت همراه با آیات من (که در اختیارتان گذاردهام) بروید و در ذکر (و یاد و اجرای فرمان) من سستی مکنید.
برادرانم از این رو است که محافظت روزانه از «وظیفهی کبری» یکی از اصول تربیت روحی ماست و اگر فرصت کافی نبود «وظیفهی صغری» را میخواند. دوام بر ذکر همیشگی در تمام مناسبتها و شرایط بلکه در تمام اوقات و در هر حالت ممکن از وظایف ماست:
«فَإِذَا قَضَیْتُمُ الصَّلَاةَ فَاذْکُرُوا اللَّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِکُمْ» [نساء: ۱۰۳].
هرگاه نماز را به پایان بردید، خدای را ایستاده و نشسته و بر پهلوهایتان افتاده (و در همهی حال و احوال) یاد کنید.
به همین خاطر ذاکران اولو الالباب نام گرفتهاند:
«الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ» [آل عمران: ۱۹۱].
کسانی که خدا را ایستاده و نشسته و بر پهلوهایشان افتاده (و در همهی اوضاع و احوال خود) یاد میکنند.
ابن عباس میفرماید: هر عبادتی که خداوند فرض کرده است برای آن وقت معینی قرار داده است و در غیر اوقات مخصوص آن بندگان در انجام آن معذورند مگر ذکر که خداوند آن را به وقت مقید نکرده است: «... اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْرًا کَثِیرًا» [احزاب: ۴۱].
مناجات و دعا از مهمترین انواع ذکر است؛ ما کاملاً معتقدیم که کارها به دست خدا است و همواره این آیه را تکرار میکنیم که میفرماید:
«قُلِ اللَّهُمَّ مَالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ مَن تَشَاءُ وَتَنزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشَاءُ وَتُعِزُّ مَن تَشَاءُ وَتُذِلُّ مَن تَشَاءُ بِیَدِکَ الْخَیْرُ إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ * تُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهَارِ وَتُولِجُ النَّهَارَ فِی اللَّیْلِ وَتُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَتُخْرِجُ الَمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَتَرْزُقُ مَن تَشَاءُ بِغَیْرِ حِسَابٍ» [آل عمران ۲۶-۲۷].
بگو: پروردگارا! ای همه چیز از آن تو! تو هر که را بخواهی حکومت و دارایی میبخشی و از هر که بخواهی حکومت و دارایی را بازپس میگیری، و هر کس را بخواهی عزّت و قدرت میدهی و هرکس را بخواهی خوار میداری، خوبی در دست تو است و بیگمان تو بر هر چیزی توانایی. (بخشی از) شب را جزو روز میگردانی (و بدین سبب شبها کوتاه و روزها دراز میگردند) و (بخشی از) روز را جزو شب میگردانی (و لذا روزها کوتاه و شبها دراز میشوند) و زنده را از مرده پدید میآوری و مرده را از زنده، و به هر کس که بخواهی بدون حساب روزی میبخشی.
بنابراین با وجود توجه به کار و فعالیت و سازماندهی و مدیریت درست و استفاده از تمام اسباب مادی برای پیروزی، کاملاً به این حقیقت یقین داریم که کارها به دست خداست و به همین خاطر در هنگام بلا به او روی میآوریم تا به داد ما بشتابد و گرفتاریهای ما را حل کند. چه نیکو گفته است سرایندهی این ابیات:
إنْ مسَّنا الضرُّ أو ضاقت بنا الحيَلُ فلن يخيبَ لنا فـــي ربّـــنا أمـلُ
اللهُ فــي كــل خــطْبٍ حسبُنا وكفى إلــيه نـــرفع شـــكوانا ونـــبتهلُ
من ذا نلوذ به فــي كـشف كُــربتنا ومن عليه سوى الرحمنِ نتــكلُ
ختــزائنُ الله تــغني كـــلَّ مـــفتقرٍ وفــي يد الله للسُّـــؤَّال مـا سـألوا
و ســـــائـلُ الله مــازالت مــسائلُه مـــقبولةً مـــا لـــها ردٌّ ولا مللُ
فافزع إلى الله واقرع بابَ رحمتِه فهو الرجاءُ لمن أَعْيَتْ به السُبُلُ
كــم أنـقذ الله مــضطرًّا بــرحـمتِه وكم أنال ذوي الآمـال مــا أَمِلُوا
در هر حادثهای خداوند برای ما کافی است و شکوا و شکایت خود را تنها به درگاه او میبریم و نزد او مینالیم.
در رفع گرفتاریمان به چه کسی پناه آوریم و جز خداوند رحمان به چه کسی توکل کنیم؟
گنجینههای خداوند تمام نیازمندان را کفایت میکند و آنقدر در دست دارد که خواستهی تمام جویندگان را برطرف کند.
کسی که از خدا بخواهد خواستهاش همواره پذیرفته است و هیچگاه رد نمیشود و تأخیر در آن راه ندارد.
پس به درگاه خدا بنال و درِ رحمتش را بکوب که او امید تمام کسانی که راهی پیش پای خود ندارند.
چه بسا بلادیدگانی که خداوند آنان را به واسطهی رحمتش نجات داده است و چه آرزومندانی که نزد او به آرزوی خود رسیدهاند.
رسول خدا با آنکه یقین داشت در جنگ بدر پیروز خواهد شد اما باز به درگاه خدا دست به دعا برداشت و به حدی دعا کرد که ابوبکر صدیق- رضی الله عنه- دلش به حال او سوخت. عمر بن خطاب - رضی الله عنه- میگوید: در جنگ بدر رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- به مشرکان که هزار نفر بودند نگاه کرد و به اصحابش که کمتر از ۳۱۹ بودند؛ سپس رو به قبله کرد و دستانش را به سوی آسمان بلند کرد و با فریاد از خدا خواست: خداوندا به آنچه وعدهام دادهای وفا کن آنچه را وعده دادهای بیاور. خداوندا اگر این گروه از مسلمانان نابود شوند دیگر کسی بر روی زمین تو را پرستش نخواهد کرد. ایشان همچنان رو به قبله این دعا را تکرار میکرد و دستها را بالا میبرد و ردایش از شانهاش افتاد. ابوبکر میآمد و آنرا بر شانهاش میافکند. سپس پشت سر او ایستاد و گفت: ای رسول خدا کافی است چقدر به درگاه خدا مینالی! خداوند بدون شک به وعدهای که داده است عمل خواهد کرد. در این هنگام خداوند این آیه را نازل کرد:
«إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکُمْ فَاسْتَجَابَ لَکُمْ أَنِّی مُمِدُّکُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ مُرْدِفِینَ» [أنفال: ۹]
زمانی را که (در میدان کارزار بدر از شدّت ناراحتی) از پروردگار خود درخواست کمک و یاری مینمودید و او درخواست شما را پذیرفت (و گفت:) من شما را با یکهزار فرشته کمک و یاری میدهم که این گروه هزار نفری گروههای متعدّد دیگری را پشت سر دارند.
اینجا بود که او را با لشکری از فرشتگان یاری داد. [مسلم].
ما چقدر به عملی کردن چنین سنتی نیاز داریم چقدر نیازمندیم که صادقانه به درگاه خدا روی آوریم و از او بخواهیم تا گرفتاری امت را حل کند، رژیم ستمگران و بیدادگران را سرنگون کند چه نیکوست که این دعاها را در بهترین زمانهای اجابت دعا به ویژه در دل شب و در سحرگاهان زمزمه کنیم. برادرانم با دلهای خاشع و جانهایی که به رحمت خدا طمع دارند به ذکر و دعا روی آورید: «وَاذْکُرُوا اللَّهَ کَثِیرًا لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» [انفال: ۴۵ و جمعة: ۱۰]. به وعدهی الهی در اجابت دعا یقین داشته باشید که رسول خدا میفرماید: به درگاه خدا دعا کنید و به اجابت آن یقین داشته باشید بدانید که خداوند دعایی را که از قلب غافل برمیخیزد نمیپذیرد.
پروردگارا! ای آسانکنندهی دشواریها و ای امیدواری هر دلشکستهای؛ ای بینیاز کنندهی هر فقیر و ای نیرو دهندهی هر ضعیف؛ ای کسی که گره از کار بلادیدگان میگشایی؛ ای کسی که مصیبت از ایوب نبی رفع کردی؛ ای کسی که چشم پیامبر برگزیدهات یعقوب را با یوسف روشن کردی و ای کسی که نوح را از غرق ابراهیم را از آتش و یونس را از تاریکیهای دریا و موسی را از شر طغیانگران و محمد را از دست اهریمنان انس و جن حفظ کردی، گرفتاری امت ما را نیز هر چه زودتر گشایش فرما و ظلم و ستمی را که کودتاچیان بر ما روا داشتهاند از ما مرتفع گردان که تو بر همه چیز توانایی.
يـا مـن إليـه المـشتــكى وإليه أمر الخـــلق عـائد
يا حيّ يا قيوم يا صـمد تــنزهَ عــــن مُـــضـادِدْ
أنت المـــنزَّه يا بـــديعَ الخـلق عن ولــد ووالــد
أنت الرقيب على العباد وأنت في الملكوت واحد
أنت المعز لمن أطاعك والمـــذل لكــل جــــاحد
فــرِّجْ بحــولِك كــربَنا يا من له حَسَنُ العـــوائد
أنت المـــيسِّر والمـسـ ـبب والمسهل والمساعد
ای کسی که شکایت مردمان به تو میرسد و کار آنان به تو بازمیگردد.
ای زندهی جاوید وای بینیازی که از مخالفان بری هستی.
تو پاکیای کسی که مردم را از پسر و پدر پدید آوردهای.
تو ناظر بندگان هستی و در ملکوت تنها و بیهمتایی.
کسی را که از تو فرمان برد عزت میدهی و کسی را انکارت کند خوار میسازی.
با قدرت خود گرفتاری ما را گشایش دهای کسی که سرانجام نیک هر کاری هستی.
تو آسان کننده و باعث و یار و یاور همگان هستی.
نظرات